Göğceli Camii, 1206 yılında inşa edilmiştir ve Anadolu’nun en eski ahşap camilerinden biridir. Bu özelliğiyle, ahşap mimarinin en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilir. Yapının ahşap malzemesi ve el işçiliği, dönemin ustalarının ne denli yetenekli olduklarını gözler önüne sermektedir. Cami, adını bulunduğu Göğceli köyünden almıştır ve bu köy de ismini, çevresindeki göğceli (yüksek) arazilerden almıştır.
Caminin inşasında kullanılan ahşap, bölgenin zengin orman kaynaklarından elde edilmiştir. Ahşap malzemenin işlenmesi ve yapıdaki detaylı oymalar, Göğceli Camii’nin estetik değerini artırmaktadır. Yapının iç mekanında kullanılan kalem işleri ve oymalar, Selçuklu ve erken Osmanlı dönemi sanatının izlerini taşımaktadır. Caminin mihrabı, minberi ve tavan süslemeleri de dikkat çekicidir ve her biri ayrı birer sanat eseri niteliğindedir.
Göğceli Camii’nin mimari yapısı oldukça ilginçtir. Ahşap camilerin genel karakteristiğini taşıyan bu yapı, dikdörtgen planlı olup, çatısı dört yöne eğimli olarak tasarlanmıştır. Caminin iç mekanında hiçbir metal çivi kullanılmamış olup, tamamen ahşap geçme tekniği ile inşa edilmiştir. Bu da camiyi özel ve dayanıklı kılan bir diğer faktördür. Çivisiz cami olarak bilinen Göğceli Camii, ahşap kirişlerin birbirine geçmesiyle oluşturulan bu yapı tekniği sayesinde yüzyıllar boyunca sağlam kalmayı başarmıştır. Yüzyıllar boyunca birçok depreme rağmen ayakta kalmış olması, yapının mühendislik harikası olarak nitelendirilmesine yol açmıştır. Ahşap geçme tekniği, yapının esnekliğini ve dayanıklılığını artırarak, doğal afetlere karşı daha dirençli olmasını sağlamıştır.
Göğceli Camii’nin çevresindeki mezarlık da tarihi ve kültürel açıdan büyük önem taşımaktadır. Mezarlıkta, cami ile aynı dönemde yapıldığı tahmin edilen ve üzerinde eski Türkçe yazılar bulunan mezar taşları bulunmaktadır. Bu taşlar, o dönemin dilini, kültürünü ve inanç yapısını yansıtması açısından son derece değerlidir. Mezarlık alanı, ayrıca bölge halkının geleneksel dini inanışları ve defin ritüelleri hakkında da önemli bilgiler sunmaktadır.
Göğceli Camii, Samsun Çarşamba’nın sadece dini değil, kültürel ve tarihi mirasının da önemli bir parçasıdır. Ahşap mimarisi, detaylı el işçiliği, tarihi mezar taşları ve doğal çevresi ile ziyaretçilerine geçmişin izlerini sürme ve Anadolu’nun zengin kültürel mirasını yakından tanıma fırsatı sunmaktadır. Göğceli Camii, yüzyıllar boyunca ayakta kalan yapısı ile gelecek nesillere de bu mirası aktarmaya devam edecek önemli bir kültürel hazinedir. Bu nedenle, hem yerel halkın hem de ziyaretçilerin bu değerli yapıyı koruma ve tanıtma konusunda daha bilinçli olması büyük önem taşımaktadır.