Nöbetçi Eczaneler
Cenab Şahabeddin’in 1908 – 1918 arası gazete yazılarından oluşan Evrâk-ı Eyyâm, onun edebiyat, toplum ve tüm hayat felsefesinin yer aldığı bir eseridir. Bu günlük yazılar ünlü şairin “Sanâyi’-i nefîsede (güzel sanatlarda) fayda aranmaz” anlayışına dayanır. Yahya Kemal bu eser için «şaheser» demişti.
Durum böyle olunca eleştirel yazılarında, polemikçi ya da sıradan tenkitten uzak durur. Zor beğenir ve meselelere tenkidî bakar, kara mizaha ve ironiye başvurur.
Toplumdan uzak, daha ziyâde belirli bir zümrenin idrâkine hitap eden ironisinin elitist ve dışlayıcı yönü vardır. Malûmâlileri her ironi de biraz aristokratik, içtimâî olmayan bir entelektüel tavırdır.
Ve ironideki bu hal, seçkinci bir edebiyat anlayışına sahip Cenab Şehabettin’e de çok cazip gelmişti.
Güzelliği, sanatının gayesi yapan bir sanatçı olarak Elhân-ı Şitâ (Kış nağmeleri) şairi, güzel olmayan hemen her şeye, özellikle de insàn ve toplum haline tenkidçi bakar. Bir estet olarak eleştirisini çoğunlukla mizah ve ironi biçiminde gerçekleştirir.
Bir şeyi vurgulamak ve ona dikkat çekmek için esprili biçimde o şeyin tersini söylemeye dayanan ironi, kimi zaman tavırla, muâmele ile de yapılır. Kızılacak, sinirlenecek bir duruma gülmek gibi.
Felsefe-i Mizah başlıklı yazısında, mizah yazarlarına da ironiyi tavsiye eder: “İşte mizah gazetesi, (bu kusurlara tutulmuş olanlara karşı kurulmuş) bir darağacıdır. Mütecâsirleri (cüret edenleri) mizah-nüvislerin (mizah yazan çizenlerin, mizahçıların) kalem ve fırçaları teşhir eder ve kahkaha-i umûmiyye kırbaçlar. Zira, meselâ tekzip edemeyeceğimiz bir yalancıya karşı -hiç şüphe yoktur ki- tebessüm bir çimdik, hande bir tokattır” der. Kendisi bu ironiyi sözcüklerle yapar.
Tarih boyunca insànoğlunu güldüren her mizahın, muhatabını küçük görmekten neşet ettiği söylenir. Eflâtun ve Aristo, gülmeyi mizahın diğer bir şekli; istihzanın (alay etmenin) bir türü kabul etmişlerdi.
İslâm’la mezcolmuş Türk kültüründe şaka yerine latife ve.gülmekten ziyâde tebessüm tercih edilir. Hele azıdişlerini gösterecek şekilde kahkalarla gülmek büyük ayıp ve görgüsüzlük olarak addedilir.
Cenap Şehabettin şiirlerini ve sanatını besleyen güzelliğin canlı halini, hayat ve kadınlar bağlamındaki mizahî ve ironik tespitlerine vecizelerine yansıtır ve onları Tiryaki Sözleri’nde toplar. Bu derleme ve kendine ait sözler kitabı gerçekten de insanı kendine bağımlı kılan hikmetli sözlerdir.
Söz buraya gelmişken bendeniz de böylesi bazı sözler deneyeceğim. Bakalım bağımlılık meydana getirebilecek mi bizim sözlerimiz de:
Boyundan küçük bir kapıdan gireceksen eğilmek zorundasın…
Yükseklere çıkacaksan ya kanat bulacak, uçmayı öğreneceksin ya da sürünmeyi göze alacaksın.
(Biliyorum, şimdi hemen bu sözler «tiryaki sözleri»nden mülhem diyecek, beni taklidle suçlayacaksınız. Fakat hayır, niyetim o değil, bilakis bendeniz o sözlere biraz ironik yaklaşmak suretiyle yeni ve daha güzelini söylemek iddiasındayım. Zaten sadece o sözlerden hareketle yeni sözler olmayacak bizim sözlerimizde…) Devam edeyim:
Dünya yuvarlak yaratılmış, ne büyük hikmet. Düz olsaydı dönüp dolaşıp aynı yere gelemezdik…
Hataları tekrar etmek ahmaklık gibi görünür. Fakat çiftdikiş diye de bir şey var. Herkes tahsilini her sınıfı tek senede geçerek bitiremez ki.
Ne kadar akıllı olursan ol mutlaka hata yaparsın. Hatalar insànoğlunun ek gıdalarıdır, kişiyi kemale götürür. Hata yapmayan yàni hataya ihtiyacı olmayan yalnızca (tüm ihtiyaçlardan münezzeh) Allah’tır.
Rüzgar ağaç dallarını nasıl yatırıyorsa, bilgi de insanan gururunu öyle yatırır. Bilgi arttıkça ne baş ne gövde artık mağrur bir dikiliş gösteremez.
Boğulmak istiyorsan tepin. Tepindikçe batarsın. Sakin kalmak suyun üzerinde durmanı sağlar, batmazsın. Yüzme bilmiyor olsan da.
Bugünlük bu kadarla iktifa edelim. Yarına Allah kerim. 07.11.2021
YORUMLAR