Sadabad Paktı ve Türkiye’nin Politikası

Sadabad Paktı;sınır sorunlarının kalıcı bir şekilde çözülmesi, ülkelerin bağımsızlıklarını vurgulama istekleri ve İtalya’nın saldırgan tutumu nedeniyle 8 Temmuz 1937 yılında Tahran’da bulunan Sadabad Sarayı’nda 4 Akdenize komşu ülke olan Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında imzalanan dörtlü saldırmazlık paktıdır.Sadabad Paktı’nın en önemli nedeni yükarıda ifade ettiğim gibi sınır sorunlarını kalıcı bir şekilde çözmektir.Çünkü İtalya’nın saldırgan tutumu nedeniyle ülkeler sınırlarını korumak ve sınırları içerisinde bağımsızlıklarını dünyaya duyurmak istiyordu.Sadabad Paktı’nda uzlaşılanlara göre;1)Taraf ülkeler birbirlerinin içişlerine karışmayacak. 2)Anlaşmanın tarafları, ortak sınırlarının dokunulmazlığına saygı gösterecek. 3)Taraflar ortak çıkarlarıyla ilgili uluslararası alandaki tüm uyuşmazlıklarda, birbirleri ile danışabilmeleri konusunda anlaşmışlardır. 4)Taraflar, birbirleri arasında hiçbir saldırı eylemine başvurmamayı kabul ederler. 5)Taraflardan biri, bu antlaşmanın 4. maddesinin bozulduğu ya da bozulmak üzere olduğu hissiyatına varırsa, sorunu Milletler Cemiyetine taşıyacaktır. 6)Taraf ülkelerden biri, bir üçüncü devlete karşı saldırıya geçerse, diğer taraf paktın diğer üyelerine bildirimde bulunmadan antlaşmayı bitirebilecektir. 7)Taraf ülkelerden her biri, kendi sınırları içinde öteki tarafların kurumlarını yıkmak, güvenlik ve düzenlerini sarsmak ya da hükümet rejimini bozmak amacı ile silahlı çeteler, birlikler ya da örgütlerin kurulmasını ve eyleme geçmesini engellemeyi kabul ederler. 8)Taraflar, aralarında çıkan herhangi bir uyuşmazlık durumunda, uyuşmazlığın çözümünün barışçıl yollardan aranması gerektiğini kabul ederler. 9)Bu antlaşmanın birer örneği taraflarca alınmış olup söz konusu antlaşma 5 yıl için geçerlidir.
Bu pakt Batı ülkeleri tarafından olumlu karşılanmıştır.Ayrıca ortadoğudaki bazı ülkeler tarafından da müslüman dünyasının dayanışması olarak ifade edilmiştir.
Ancak bu pakt, 1939 yılında 2.Dünya Savaşının başlamasıyla birlikte önemini kaybetmeye başlamıştır.Çünkü Irak, İngiltere’nin hakimiyeti altına girmiş, İran ise İngiltere ve Sovyet Rusya’nın işgaline uğramıştır.2.Dünya Savaşı’ndan sonra 1948 yılında İran, Sadabad Paktı’nın yeniden canlandırılması önerisinde bulunmuşsa da 1955 yılında Sovyet Rusya tehdidine karşı Bağdat Paktı’nın kurulması üzerine Sadabad Paktı iyice önemini yitirmiş, 1980 yılında da Irak-İran Savaşı’nın çıkması üzerine söz konusu pakt varlık nedenini de yitirerek tarihe karışmıştır.Türkiye’nin Sadabad Paktı ile ilişkilerini değerlendirecek olursak;Türkiye, Sadabad Paktı’nın kurucu üyesidir ve Türkiye, İtalya’nın saldırgan tutumuna karşı Akdeniz’in güvenliğini sağlamak amacıyla bu paktın taraflarından biri olmuştur.Bu vesileyle, saldırgan ülkelerin bu tutumlarından vazgeçerek barış ve huzurun taraftarı olmalarını temenni ederim.

Diyaeddin ULUCAN